De laatste jaren hoor je het heel vaak, executieve functies. Een mond vol! Maar wat zijn executieve functies nu eigenlijk? Executieve functies zijn functies in ons brein die zorgen dat we goed kunnen functioneren in de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan respons-inhibitie, dit is het vermogen om je reactie te kunnen uitstellen, een voorbeeld is dat we wachten met een vraag stellen tot de ander is uitgepraat. Volgehouden aandacht is eveneens een voorbeeld hiervan; denk aan het verkeer, het is belangrijk dat wanneer je aan het verkeer deelneemt je je aandacht bij het verkeer houdt en niet kijkt naar alles om je heen.
Het zal je niets verbazen dat deze functies ook een belangrijke voorwaarde zijn om te kunnen leren. Wanneer iets moeilijk is, zul je extra je best moeten doen om het onder de knie of af te krijgen. Je zal moeten leren doorzetten en en daarbij doelgericht moeten werken. Om een spreekbeurt, werkstuk of leerwerk te maken zul je moeten plannen, je moet goed inschatten hoeveel tijd iets nodig heeft. Daarnaast moet je goed bedenken wat je allemaal nodig hebt, wanneer je dus gaat beginnen, waar je het gaat zoeken en uitvoeren etc. Dit vraagt vele vaardigheden die je dus nodig hebt om tot een goed resultaat te kunnen komen. Wanneer je je dan bedenkt dat deze executieve functies in hoge mate je schoolsucces bepalen, misschien zelfs wel meer dan intelligentie, dan begrijp je dat je er niet omheen kunt.
We kunnen de executieve functies in twee vaardigheden onderscheiden; gedrags- en denkvaardigheden. Hieronder een rijtje met executieve functies en bij welke vaardigheid deze horen.
Gedragsvaardigheden
• Respons-inhibitie: Het kind denkt eerst na over eventuele gevolgen voordat het wat doet of zegt.
• Emotie-regulatie: Het kind kan taken en opdrachten uitvoeren zonder belemmerd te worden door emoties.
• Volgehouden aandacht: Het kind kan zich lang genoeg concentreren op zijn taak.
• Flexibiliteit: Het kind kan zijn aanpak veranderen als iets niet werkt en omgaan met veranderingen.
• Taakinitiatie: Het kind kan op eigen kracht beginnen aan een opdracht.
• Doelgericht gedrag: Het kind kan doelen stellen en zichzelf blijven motiveren om het doel te bereiken.
Denkvaardigheden
• Planning: Het kind kan zelf een plan maken om een opdracht af te maken.
• Organisatie: Het kind kan zijn omgeving ordenen en overzichtelijk houden.
• Timemanagement: Het kind kan zelf de tijd in de gaten houden en zich aan deadlines houden.
• Metacognitie: Het kind kan terug kijken op zijn aanpak en na feedback van anderen, zijn aanpak aanpassen en verbeteren.
• Werkgeheugen: Het kind slaat op wat het heeft geleerd en kan de informatie toepassen in andere situaties.
Oke, maar hoe vertaal ik dit naar de dagelijkse praktijk? Hieronder wat voorbeelden die je wellicht herkent?
Responsinhibitie:
• Het kind praat vaak door anderen heen
• Het kind kan impulsief dingen roepen
• Het kind wordt onrustig als het lang moet wachten (in een rij)
Werkgeheugen:
• Als je het kind meerdere opdrachten geeft, onthoudt hij alleen de eerste
• Het kind raakt snel spullen kwijt of laat spullen slingeren
• Het kind vergeet snel wat het aan het doen was
Emotieregulatie:
• Het kind gaat snel huilen
• Het kind is snel van slag als iets anders gaat dan verwacht
• Het kind reageert heftig op ‘kleine’ problemen (kan niet tegen verlies)
Volgehouden aandacht:
• Als het kind een spelletje wilt doen heeft het al vrij snel zin in iets anders
• Het kind is snel afgeleid
• Het kind vindt het moeilijk om dingen af te maken
Taakinitiatie:
• Het kind stelt dingen uit die het niet zo leuk vindt
• Het kind moet vaak herinnerd worden aan taakjes of huiswerk
• Het kind vindt het moeilijk om zelfstandig aan een opdracht te beginnen
Planning:
• Het kind vergeet zijn huiswerk of leeropdrachten mee naar huis te nemen
• Als het kind veel te doen heeft, vindt hij het lastig om prioriteiten te stellen
• Het kind kan moeite hebben met grote opdrachten overzien en een tijdsplanning maken
Organisatie:
• Het kind vindt het lastig om zijn kamer netjes te houden
• Het kind heeft (vaak) een rommelige schooltas
• Als het kind een spelletje doet liggen alle onderdelen ongeorganiseerd op de tafel
Timemanagement:
• Het kind kan niet goed inschatten hoeveel tijd er nodig is voor een opdracht of taak
• Het kind begint altijd op het laatste moment
• Het kind heeft in de ochtend veel tijd nodig om op tijd klaar te staan voor school
Doelgericht gedrag:
• Het kind vindt het lastig om geld te sparen voor iets wat het graag wil hebben
• Het kind ziet niet in waarom het belangrijk is om huiswerk te maken
• Als het kind iets graag wil kunnen, ziet het niet in dat je daar voor moet werken
Flexibiliteit:
• Het kind vindt het lastig om een nieuwe aanpak te bedenken als iets niet lukt
• Het kind kan niet goed omgaan met een verandering
• Het kind kan lang blijven hangen op een bepaald onderwerp
Metacognitie:
• Het kind vindt het lastig om in te zien waarom iets niet lukt
• Het kind controleert zijn werk niet op fouten
• Het kind is slordig (met schrijven of foutjes maken)
Deze vaardigheden kun je efficiënt trainen met het spelen van spellen! Je leert omgaan met het maken van fouten, zo leer je flexibel zijn, je leert een plan bedenken en onthouden en je moet reflecteren op je eigen handelen. Daarnaast is dit een goede oefening om te leren omgaan met de EF emotie-regulatie en respons-inhibitie; kun je tegen je verlies? Kun je op je beurt wachten? Kun je rustig overleggen?
Het is belangrijk dat tijdens het spelen van spellen er begeleiding is voor het kind. Evalueer met de kinderen op het proces en houdt de vorderingen bij. Op deze manier kan het kind bewust leren om zijn executieve functies te versterken. Verwacht niet dat deze vaardigheden binnen twee weken versterkt zijn, dit heeft echt wel tijd nodig, maar veel spelen van spellen is goed voor je kind. En daarnaast is het ook gewoon leuk! De komende tijd zal ik regelmatig een post maken met spellen die je kunt spelen en welke executieve functies je allemaal traint!
Esther,
Praktijk ABraCaDabra
Praktijk ABraCaDabra 